Twierdza Warszawa - zespół fortów i innych budowli fortyfikacyjnych wzniesionych przez władze Imperium Rosyjskiego wokół Warszawy w XIX wieku.

Decyzję o przekształceniu Warszawy w twierdzę władze carskie podjęły w 1879 roku,. Zaplanowano dwa pierścienie fortów z których zewnętrzny obejmował także część miasta po prawej stronie Wisły, wewnętrzny tylko lewą. Ze względu na oszczędności twierdza zamknęła rozwijające się miasto na stosunkowo niewielkiej przestrzeni co zahamowało terytorialny rozwój Warszawy na kilkadziesiąt lat. Budowę fortów rozpoczęto na wiosnę 1883 roku zaś zakończono w 1890. Wzniesiono wtedy 20 fortów.

Łącznie Twierdza Warszawa składała się z 29 fortów i dużych punktów oporu.

W 1909 roku car wydał rozkaz w sprawie kasacji twierdzy. W następnych latach rozpoczęto prace nad likwidacją umocnień. W 1913 roku podjęto decyzję o przywróceniu twierdzy w Warszawie do stanu bojowego. W związku z tym istniejące forty pospiesznie wzmacniano rekonstruując część zniszczonych umocnień. Mimo tych prac w sierpniu 1915 roku Warszawa została poddana bez walki. Po 1918 roku władze polskie kontynuowały rozbiórkę umocnień.

W 1939 roku forty dawnej twierdzy zostały obsadzone przez polskich obrońców miasta. Wiele z nich było miejscem bardzo ciężkich walk z Niemcami.

W okresie powojennym zabrakło spójnego planu urbanistycznego ich zagospodarowania. Większość obiektów obsadzało Wojsko Polskie. Pojedyncze forty przeznaczono na cele rekreacyjne. Wiele fortów zostało opuszczonych. Wiele obiektów znajdujących się w rękach prywatnych ulega bezpowrotnemu zniszczeniu. Żaden z fortów Twierdzy Warszawa nie jest udostępniony do zwiedzania.

AVERBIS - Przewodnik po Warszawie